Trong bối cảnh thị trường hiện nay, phần lớn người tiêu dùng thường bị thu hút và tiếp cận sản phẩm dựa trên ấn tượng bên ngoài của chúng. Để sản phẩm của bạn “chinh phục khách hàng ngay từ cái nhìn đầu tiên,” việc tập trung vào thiết kế sản phẩm là yếu tố cực kỳ quan trọng. Đây chính là điểm giúp bạn tạo sự khác biệt và xây dựng lợi thế cạnh tranh so với đối thủ.

Vì lý do đó, dù bạn là một nhà thiết kế, một chuyên gia phân tích dữ liệu hay người đề xuất chiến lược kinh doanh, việc thấu hiểu quy trình thiết kế sản phẩm là điều cần thiết để tạo ra những thành phẩm phù hợp nhất với người dùng.

Trong bài viết này, Chợ Gò Đen sẽ cung cấp cho bạn những khái niệm cơ bản về thiết kế sản phẩm, các đặc trưng nổi bật, và quy trình chuẩn nhất để tạo ra những sản phẩm thực sự dành riêng cho khách hàng của bạn.

I. Định nghĩa về thiết kế sản phẩm 

Thiết kế sản phẩm là quá trình tổng hòa giữa mục tiêu chiến lược của doanh nghiệp và nguyện vọng sâu sắc của người dùng. Mục đích cuối cùng là sáng tạo và quảng bá những sản phẩm không chỉ thu hút, hài hòa mà còn có độ nhận diện thương hiệu cao.

Nói một cách khác, đây là hành trình bắt đầu từ việc nắm bắt các cơ hội trên thị trường. Từ đó, doanh nghiệp tạo ra những sản phẩm giúp giải quyết các vấn đề hiện hữu hoặc thỏa mãn những nhu cầu tiềm ẩn của người dùng. “Sản phẩm” ở đây không chỉ giới hạn ở các sản phẩm mới toanh mà còn bao gồm cả việc cải tiến những sản phẩm đã có sẵn.

Các Dạng Thiết Kế Sản Phẩm Phổ Biến

Thiết kế sản phẩm đòi hỏi sự nghiên cứu kỹ lưỡng nhiều khía cạnh về người dùng, từ tâm lý, lối sống cho đến hành vi của họ. Do đó, bạn sẽ thường thấy ba dạng thiết kế sản phẩm chính:

• Thiết kế hệ thống (System Design): Tập trung vào việc kiến trúc tổng thể, cách các thành phần tương tác với nhau để tạo nên một sản phẩm hoặc dịch vụ hoàn chỉnh.
• Thiết kế quy trình (Process Design): Hướng đến việc tối ưu hóa các bước và luồng công việc mà người dùng hoặc hệ thống sẽ thực hiện khi tương tác với sản phẩm.
• Thiết kế giao diện (Interface Design): Đảm bảo sản phẩm có một bề ngoài trực quan, dễ sử dụng và hấp dẫn người dùng.

Dù có sự đa dạng về thể loại, mục đích cốt lõi của thiết kế sản phẩm vẫn là tạo ra những giải pháp có khả năng thấu hiểu và giải quyết vấn đề của người dùng một cách tối ưu nhất.

II. Đặc trưng của thiết kế sản phẩm

Thiết kế sản phẩm không chỉ là tạo ra một vật phẩm, mà còn là một quá trình đa chiều mang lại nhiều giá trị cốt lõi cho cả thương hiệu và doanh nghiệp.

1. Đảm Bảo Nhận Diện Thương Hiệu

Nhà thiết kế sản phẩm chịu trách nhiệm chăm chút và quản lý toàn bộ quá trình sáng tạo sản phẩm, trong khi đội ngũ Marketing xác định thông điệp cần truyền tải đến khách hàng mục tiêu. 

Để đảm bảo sự nhất quán giữa thông điệp truyền thông và trải nghiệm thực tế của khách hàng, sự phối hợp ăn ý giữa đội ngũ thiết kế sản phẩm và Marketing là không thể thiếu. Nói cách khác, để sản phẩm đạt được độ nhận diện thành công, chúng cần được lồng ghép các đặc tính thương hiệu như dấu ấn nhãn hàng và giá trị cốt lõi của sản phẩm.

2. Mang Lại Lợi Ích Cho Doanh Nghiệp

Về cơ bản, thiết kế sản phẩm là quá trình giải quyết các vấn đề của người dùng, và điều này đồng nghĩa với việc tạo ra lợi ích cụ thể cho doanh nghiệp. 

Tuy nhiên, cần hiểu rằng việc thiết kế sản phẩm mang lại thu nhập cho nhà thiết kế không đồng nghĩa với việc mọi vấn đề của nhà thiết kế đều được giải quyết. Đây chỉ đơn thuần là sự thể hiện khía cạnh trao đổi giá trị giữa nhà thiết kế và chính doanh nghiệp.

3. Đảm Bảo Tính Tương Thích

Tính tương thích trong thiết kế sản phẩm được hiểu là sự đồng bộ giữa các thông điệp truyền tải và sản phẩm thực tế. Điều này thể hiện sự phối hợp linh hoạt giữa doanh nghiệp và các nhà thiết kế. 

Trong bối cảnh thế giới không ngừng thay đổi như hiện nay, tính tương thích còn thể hiện ở khả năng thích ứng của doanh nghiệp. Bạn nên tập trung hơn vào việc hiểu các nền tảng khác nhau và phát triển nhiều giải pháp phù hợp cho từng nền tảng đó.

4. Truyền Tải Kiến Thức và Giá Trị

Việc tạo ra một sản phẩm không chỉ dừng lại ở việc đáp ứng yêu cầu của doanh nghiệp. Đó còn là quá trình trả lời những câu hỏi quan trọng như:

• Làm thế nào để sản phẩm tiếp cận được khách hàng?
• Khách hàng sẽ hiểu gì khi nhìn thấy sản phẩm này?
• Thông qua bản thiết kế, khách hàng nhận ra những giá trị gì từ sản phẩm?

Đây chính là một quá trình giáo dục và truyền tải kiến thức cho cộng đồng về những giá trị đích thực của sản phẩm, những cam kết mà thương hiệu dành cho người dùng, từ đó khuyến khích họ thực hiện hành động.

III. Những yếu tố quan trọng khi thiết kế sản phẩm

Để thiết kế sản phẩm thành công và tạo ra tác động lớn, có một số nguyên tắc cốt lõi cần được tuân thủ:

1. Đặt Yếu Tố Thương Hiệu Làm Trọng Tâm

Trong mọi khía cạnh của thiết kế sản phẩm, tính thương hiệu cần được ưu tiên hàng đầu. Việc lồng ghép các yếu tố nhận diện thương hiệu như tên, logo, màu sắc và khẩu hiệu sẽ giúp khách hàng nhanh chóng nhận ra và ghi nhớ thương hiệu của bạn lâu hơn so với đối thủ cạnh tranh. Điều này trực tiếp làm tăng khả năng mua hàng và góp phần vào sự thành công của doanh nghiệp.

2. Kể Một Câu Chuyện Qua Sản Phẩm

Những câu chuyện ý nghĩa, hay các thông điệp gần gũi với đời sống thường rất dễ đi vào lòng người và khắc sâu vào tâm trí khách hàng. Ví dụ điển hình là “nghi thức” xoay bánh – nếm kem – chấm sữa của Oreo. 

Qua hàng trăm chiến dịch quảng cáo và PR, Oreo đã khéo léo gắn kết nghi thức này với những khoảnh khắc sinh hoạt gia đình, đưa thương hiệu đến gần hơn với đối tượng gia đình và trẻ nhỏ. Nhờ cách truyền tải này, bánh quy sô cô la của Oreo đã trở thành một biểu tượng không thể thay thế, đặc biệt là trong tâm trí người tiêu dùng Việt Nam.

3. Đảm Bảo Tính Tương Thích

Sản phẩm được tạo ra không chỉ cần phải tốt nhất mà còn phải đồng nhất với thông điệp mà doanh nghiệp muốn truyền tải. Sự nhất quán này cần được duy trì xuyên suốt vòng đời sản phẩm, đòi hỏi sự phối hợp ăn ý giữa doanh nghiệp và các nhà thiết kế. 

Hơn nữa, tính tương thích còn thể hiện ở sự khác biệt độc đáo trong các thiết kế sản phẩm mà doanh nghiệp đang theo đuổi. Việc tập trung vào yếu tố khác biệt này sẽ giúp bạn được ưu ái và thu hút thêm nhiều khách hàng tiềm năng.

4. Quy Trình Thiết Kế Phù Hợp Với Dự Án

Thực tế, không có một quy trình thiết kế nào là “một kích cỡ phù hợp với tất cả” các loại dự án. Bạn cần đánh giá một số yếu tố để điều chỉnh quy trình thiết kế sản phẩm sao cho phù hợp nhất với yêu cầu cụ thể của từng dự án, bao gồm:

• Nhu cầu và sở thích của khách hàng.
• Thời gian cho phép: Đây là yếu tố quan trọng để đo lường tiến độ thực hiện dự án.
• Ngân sách dự án: Ví dụ, ngân sách hạn chế có thể ảnh hưởng đến số lượng hoặc hình thức các cuộc phỏng vấn người dùng.

Vì vậy, một quy trình hiệu quả là quy trình đã loại bỏ mọi hoạt động dư thừa, tập trung tối đa vào khả năng của doanh nghiệp và nhu cầu thực sự của người dùng.

5. Thiết Kế Sản Phẩm Không Phải Là Quy Trình Tuyến Tính

Có nhiều lầm tưởng rằng thiết kế là một quy trình tuyến tính, bắt đầu từ việc xác định sản phẩm và kết thúc bằng các thử nghiệm. Tuy nhiên, trên thực tế, các giai đoạn này có sự giao thoa và lặp đi lặp lại. 

Khi các nhóm sản phẩm đánh giá một vấn đề cần giải quyết, họ có thể cần xem xét lại các nghiên cứu trước đây và thử nghiệm những ý tưởng mới. Do đó, ngay cả sau khi kết thúc giai đoạn thử nghiệm, quá trình thiết kế vẫn tiếp tục để nhà thiết kế tìm kiếm và phát triển thêm các ý tưởng khác.

6. Thiết Kế Sản Phẩm Là Quy Trình Không Bao Giờ Kết Thúc

Đặc biệt với sản phẩm kỹ thuật số, thiết kế sản phẩm là một quy trình liên tục và không có điểm dừng. Nguyên nhân là do trong quá trình sử dụng, sẽ luôn tồn tại những “lỗ hổng” trong thiết kế hoặc những giả định khó lường trước, ví dụ như các lỗi kỹ thuật có thể xuất hiện không thường xuyên. 

Để đạt được thành công bền vững, nhà thiết kế bắt buộc phải vận hành một chu kỳ cải tiến liên tục, đánh giá dựa trên phản hồi (cả định tính và định lượng) từ khách hàng. Điều này không chỉ giúp nhà thiết kế có được cái nhìn tổng thể về công việc mà còn cải thiện hiệu suất và tăng giá trị cho sản phẩm hiện có.

7. Thiết Kế Sản Phẩm Dựa Trên Khả Năng Truyền Thông

Các sản phẩm thành công là những sản phẩm được nhóm phát triển và các bên liên quan chấp nhận. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của khả năng truyền thông của các nhà thiết kế. Sẽ không quá lời khi nói rằng, những nhà thiết kế sản phẩm giỏi nhất thường là những người có khả năng truyền đạt ý tưởng xuất sắc nhất.

IV. Quy trình thiết kế sản phẩm

Để thiết kế sản phẩm thành công, việc tuân thủ một quy trình bài bản là rất quan trọng. Dưới đây là các bước cốt lõi trong quy trình thiết kế sản phẩm:

1. Định Hướng Tầm Nhìn và Chiến Lược Sản Phẩm

Từ một tầm nhìn rõ ràng, bạn cần xây dựng kế hoạch và hoạch định các công việc cụ thể cần triển khai. Đặc biệt, hãy ưu tiên những mục tiêu quan trọng nhất để hướng tới một sản phẩm thành công và được người dùng đón nhận.

Tầm nhìn và chiến lược sản phẩm rõ ràng đóng vai trò cực kỳ quan trọng, giúp doanh nghiệp không đi chệch hướng trong quá trình tạo mẫu và phát triển sản phẩm. Cụ thể, tầm nhìn mang lại các lợi ích sau:

• Định hướng cho từng hành động của đội ngũ phát triển sản phẩm.
• Giúp xác định các ý tưởng thiết kế mới phù hợp với người dùng.
• Hỗ trợ người dùng thấu hiểu thông điệp của thương hiệu, thậm chí cả những điều doanh nghiệp không trực tiếp truyền tải.
• Làm rõ các giải pháp hướng tới người dùng.

Tuy nhiên, tầm nhìn chỉ là một phần trong tổng thể hoạt động thiết kế sản phẩm. Để xác định lộ trình cho sản phẩm, bạn cần xây dựng các chiến lược mang tính đột phá hơn. Tầm nhìn giúp bạn xác định phạm vi và đích đến của sản phẩm. Kết hợp với việc thấu hiểu hiện trạng doanh nghiệp, bạn có thể đề ra các thách thức và điều chỉnh hướng đi cho sản phẩm của mình.

2. Nghiên Cứu Giá Trị Sản Phẩm

Nghiên cứu cốt lõi giá trị trong thiết kế sản phẩm bao gồm việc tìm hiểu những lợi ích mà sản phẩm mang lại cho thị trường và điểm bán hàng độc đáo (Unique Selling Point – USP) của nó. Việc nghiên cứu giá trị cốt lõi này sẽ giúp bạn tối ưu hóa chi phí và thời gian cần thiết để điều chỉnh quy trình thiết kế sản phẩm.

Để phân tích tiêu chuẩn ngành và tính khả thi của sản phẩm, nghiên cứu sản phẩm (Product Research) thường bao gồm hai khía cạnh chính:

• Nghiên cứu người dùng: Nhằm thấu hiểu những gì người dùng thực sự cần. Để nghiên cứu khía cạnh này, bạn có thể thực hiện phỏng vấn người dùng, khảo sát trực tuyến hoặc điều tra cụ thể bối cảnh sử dụng của họ.
• Nghiên cứu thị trường: Mục đích là tạo ra giải pháp có lợi thế cạnh tranh. Có nhiều phương pháp nghiên cứu thị trường, ví dụ như so sánh các đặc điểm của đối thủ cạnh tranh để tìm ra cơ hội cho doanh nghiệp của bạn.

3. Phân Tích và Xác Định Đối Tượng Khách Hàng

Tổng hợp từ những dữ liệu đã thu thập, bạn có thể xây dựng chân dung người dùng mục tiêu (Persona). Một Persona là một hồ sơ “hư cấu” nhưng chi tiết, đại diện cho nhóm người dùng của bạn, bao gồm các đặc điểm như độ tuổi, nghề nghiệp, nơi ở, lối sống, tính cách, v.v. Persona là nền tảng vững chắc giúp bạn thấu hiểu đại đa số người dùng và dễ dàng phát triển ý tưởng cho các giai đoạn tiếp theo.

Khi đã xác định được thông tin về người dùng, bạn có thể đặt thông tin này lên Bản đồ Thấu cảm (Empathy Map) – một công cụ giúp bạn có cái nhìn toàn diện hơn về môi trường và trải nghiệm của người dùng. Bản đồ thấu cảm sẽ mô tả những gì người dùng nói, nghĩ, làm và cảm nhận.

4. Phác Thảo Ý Tưởng Thiết Kế Sản Phẩm

Việc biến những ý tưởng từ trong đầu thành hiện thực không phải lúc nào cũng dễ dàng. Tuy nhiên, việc phác họa những ý tưởng sơ bộ nhất sẽ mở ra cơ hội để bạn phát triển những bản thiết kế hoàn hảo hơn. Đừng ngần ngại mà hãy cứ phác thảo toàn bộ những gì bạn nghĩ.

Mặc dù hoạt động này có thể tốn khá nhiều thời gian, nhưng nó sẽ là nền móng để bạn tạo ra một ấn phẩm thiết kế có “hồn”. Sau đó, hãy chủ động hỏi ý kiến từ đồng nghiệp, gia đình, và cả những chuyên gia trong lĩnh vực của bạn để hoàn thiện sản phẩm tốt hơn.

5. Triển Khai Thiết Kế Sản Phẩm

Sau khi đã chọn được ý tưởng tối ưu, bạn cần biến chúng thành một sản phẩm cụ thể. Công việc đầu tiên là xây dựng quy trình tạo mẫu nhanh (Rapid Prototyping), bao gồm ba giai đoạn chính:

• Xây dựng: Tạo ra sản phẩm cụ thể và đưa đi thử nghiệm với người dùng.
• Đánh giá: Cung cấp các nguyên mẫu cho người dùng và các bên liên quan, sau đó thu thập phản hồi để chuyển sang công đoạn tiếp theo.
• Cải tiến: Nâng cấp và khắc phục những điểm chưa tốt của sản phẩm trước khi chính thức tung ra thị trường.

Nguyên mẫu (Prototype) ở đây là các mô hình thử nghiệm quy mô nhỏ, được thực hiện trước khi xây dựng đầy đủ giải pháp, giúp doanh nghiệp tăng hiệu suất công việc. Nguyên mẫu thường có hai loại:

• Nguyên mẫu có độ trung thực cao (High-fidelity Prototype): Mô phỏng các hoạt động gần giống với sản phẩm thực tế.
• Nguyên mẫu có độ trung thực thấp (Low-fidelity Prototype): Thường là những bản phác thảo thô sơ trên giấy.

6. Kiểm Tra và Đánh Giá Hiệu Quả

Để đánh giá tính khả thi và hiệu quả của bản thiết kế, bạn cần tổng hợp và thống kê các tính năng, đặc điểm của sản phẩm, so sánh với tiêu chuẩn đã đề ra, và đối chiếu với mức độ hài lòng của người dùng. Điều quan trọng ở bước này là quan tâm đến cách người dùng tương tác và sử dụng sản phẩm của bạn.

Nhiều doanh nghiệp mới tham gia thị trường thường bỏ qua bước này, đồng nghĩa với việc bỏ lỡ cơ hội thu thập cả phản hồi tiêu cực lẫn đánh giá tích cực từ người dùng. Do đó, bước này cực kỳ quan trọng để các nhà thiết kế có thêm tài liệu, ý kiến và góp ý để cải thiện và đánh giá chiến lược sản phẩm của mình.

Nếu bạn chưa biết bắt đầu nghiên cứu những thông số cơ bản nào, lời khuyên là hãy bắt đầu đánh giá từ mức độ hài lòng của khách hàng, tính năng được yêu thích nhất, hoặc đơn giản là thông qua các phản hồi (feedback) từ người dùng.

7. Hoạt Động Sau Khi Ra Mắt

Một sản phẩm được ra mắt chưa phải là dấu chấm hết cho quy trình thiết kế sản phẩm. Trên thực tế, đó chỉ là khởi đầu cho một vòng tuần hoàn mới. Các nhà thiết kế sẽ học hỏi từ kết quả ra mắt và tiếp tục cải tiến sản phẩm để nó ngày càng tốt hơn.

Có hai khía cạnh mà nhà thiết kế cần đặc biệt quan tâm sau khi ra mắt:

• Tìm hiểu cách người dùng tương tác với sản phẩm: Phân tích các số liệu từ các công cụ như Google Analytics hoặc Hotjar (số lần nhấp, thời gian điều hướng, tỷ lệ thoát, truy vấn tìm kiếm, v.v.) sẽ giúp bạn hiểu rõ tình hình sử dụng sản phẩm của người dùng. Bên cạnh đó, các phản hồi trực tiếp từ người dùng, bao gồm cả cảm xúc và ý tưởng của họ, cũng cung cấp nhiều góc nhìn để theo dõi và tinh chỉnh sản phẩm.
• Kiểm tra các thay đổi trong thiết kế: Thử nghiệm A/B là một phương pháp hiệu quả khi bạn đang phân vân giữa hai yếu tố thiết kế cạnh tranh. Việc tạo thói quen thử nghiệm A/B cho phép bạn thoải mái thử những điều mới, và dù có rủi ro, kết quả vẫn sẽ giúp bạn đánh giá phiên bản nào khả thi hơn.

Quan trọng hơn cả, thiết kế sản phẩm là một quy trình tập trung tuyệt đối vào người dùng. Bạn có thể chia nhỏ thành các nhóm người dùng cụ thể để tạo ra những sản phẩm mang tính cá nhân hóa cao hơn. Đồng thời, việc nghiên cứu các thị trường ngách cũng là một chiến lược hiệu quả để mở rộng và phát triển thị trường hiện tại của bạn.

Tuy nhiên, điều tối quan trọng là đừng để sản phẩm cuối cùng của bạn đi chệch khỏi các tính năng thực sự phù hợp với trải nghiệm người dùng. Để đạt được điều này, bạn sẽ cần đầu tư đáng kể thời gian và nỗ lực để đảm bảo sản phẩm của mình luôn bắt kịp với những xu hướng mới nhất.